Τι είναι ο σχολικός εκφοβισμός;
Ο σχολικός εκφοβισμός / θυματοποίηση (bullying) είναι ένα διαχρονικό, υπαρκτό φαινόμενο τόσο στην ελληνική όσο και στην παγκόσμια σχολική πραγματικότητα. Σύμφωνα με έρευνες που έχουν πραγματοποιηθεί σε μαθητικούς πληθυσμούς, παρατηρείται σημαντική αύξηση του φαινομένου στη σύγχρονη εποχή, όσο οξύμωρο ενδεχομένως φαντάζει το γεγονός αυτό, δεδομένης της εξέλιξης της ανθρώπινης κοινωνίας σε ποικίλους τομείς. Ο όρος «εκφοβισμός» περιγράφει την κατάσταση στην οποία ο μαθητής εκτίθεται επανειλημμένα και για μεγάλο χρονικό διάστημα σε αρνητικές ενέργειες ενός ή περισσότερων άλλων μαθητών. Το αποτέλεσμα του εκφοβισμού αποδίδεται με τον όρο «θυματοποίηση», ο οποίος περιγράφει την κατάσταση κατά την οποία το παιδί εκτίθεται συχνά σε επιθετικές συμπεριφορές που προέρχονται από τους συνομηλίκους του.
Ποιες οι μορφές του σχολικού εκφοβισμού;
Ο σχολικός εκφοβισμός ως ένα πολυδιάστατο φαινόμενο, ανάλογα με τα μέσα που χρησιμοποιεί ο μαθητής – θύτης για να βλάψει το μαθητή – θύμα, εκδηλώνεται με ποικίλους τρόπους. Οι μορφές που λαμβάνει μπορεί να είναι είτε άμεσες (διαπροσωπική επαφή θύτη – θύματος), είτε έμμεσες (χωρίς προσωπική αντιπαράθεση θύτη – θύματος) και χρήζουν εξίσου προσοχής και κατάλληλης αντιμετώπισης. Αναλυτικότερα, διακρίνουμε τις ακόλουθες μορφές σχολικού εκφοβισμού:
- Λεκτικός: συστηματική χρησιμοποίηση υβριστικού, ειρωνικού, αγενούς και απειλητικού λόγου με απώτερο σκοπό την ταπείνωση, την υποτίμηση και τον εξευτελισμό
- Σωματικός: άσκηση σωματικής βίας, όπως γροθιές και κλωτσιές, τραβήγματα, σπρωξίματα, τσιμπήματα, δαγκωνιές και άλλα παρόμοια που θέτουν σε κίνδυνο τη σωματική ακεραιότητα του μαθητή – θύματος
- Κοινωνικός: η διάδοση και δημοσιοποίηση προσωπικών δεδομένων, ψευδών στοιχείων ή κακοήθων φημών για τη ζωή ή την προσωπικότητα του θύματος που στοχεύουν στην κοινωνική του απομόνωση και απόσυρση
- Εκβιασμός: εκβιασμός και απειλές προς τους μαθητές – θύματα με σκοπό να ικανοποιήσουν κάποια επιθυμία του μαθητή – θύτη
- Σεξουαλικός: σεξουαλική παρενόχληση ή επίθεση, σχόλια και σκίτσα με σεξουαλικό περιεχόμενο, ανήθικες χειρονομίες ή αγγίγματα που προκαλούν αμηχανία στο θύμα και αίσθημα ντροπής
- Ηλεκτρονικός: ανάρτηση υβριστικού και προσβλητικού υλικού στο διαδίκτυο διαμέσου των μέσων κοινωνικής δικτύωσης
- Ρατσιστικός: αρνητικά σχόλια εξαιτίας της καταγωγής, της εθνικότητας, του φύλου, της θρησκείας, της κοινωνικο-οικονομικής κατάστασης ή της εξωτερικής εμφάνισης
- Ψυχολογικός: ένας συνδυασμός των άλλων μορφών εκφοβισμού που σκοπό έχει την πρόκληση ψυχολογικής βλάβης στο θύμα
Κάθε μορφή βίας στο σχολείο είναι σχολικός εκφοβισμός;
Σαφώς και όχι. Χρειάζεται να είμαστε σε θέση να διαχωρίζουμε την επιθετικότητα και να κατανοήσουμε ότι τα παιδιά, σε πιο μικρές ηλικίες, μπορεί να διαπληκτιστούν στο σχολείο. Δεν πρέπει οποιαδήποτε μορφή επιθετικότητας ή βίας να θεωρείται σχολικός εκφοβισμός. Σε τόσο νεαρές ηλικίες, είναι φυσιολογικό τα παιδιά να διαφωνήσουν, να μαλώσουν ή να τσακωθούν, καθώς μέσα από αυτές τις καταστάσεις προσπαθούν να «βρουν» τη θέση τους μέσα στο σύνολο, το πού ανήκουν, να δοκιμάσουν τα όριά τους και να ανακαλύψουν περισσότερες πτυχές του εαυτού τους. Μέσα από αυτή τη διαμάχη, τα παιδιά αποκτούν δική τους βούληση, μαθαίνουν να διεκδικούν, να έχουν δική τους άποψη, να παίρνουν πρωτοβουλίες, ενώ παράλληλα διαπλάθουν τον τρόπο συμπεριφοράς και έκφρασής τους. Συνεπώς, είναι διαφορετική η σύγκρουση με σκοπό την αναζήτηση, τον προσδιορισμό και τη διάπλαση πτυχών του εαυτού, από τη σύγκρουση με σκοπό την επιβολή μέσω της βίας και του φόβου.
Ποια η προσωπικότητα και τα χαρακτηριστικά του θύματος;
Σαφώς και όχι. Χρειάζεται να είμαστε σε θέση να διαχωρίζουμε την επιθετικότητα και να κατανοήσουμε ότι τα παιδιά, σε πιο μικρές ηλικίες, μπορεί να διαπληκτιστούν στο σχολείο. Δεν πρέπει οποιαδήποτε μορφή επιθετικότητας ή βίας να θεωρείται σχολικός εκφοβισμός. Σε τόσο νεαρές ηλικίες, είναι φυσιολογικό τα παιδιά να διαφωνήσουν, να μαλώσουν ή να τσακωθούν, καθώς μέσα από αυτές τις καταστάσεις προσπαθούν να «βρουν» τη θέση τους μέσα στο σύνολο, το πού ανήκουν, να δοκιμάσουν τα όριά τους και να ανακαλύψουν περισσότερες πτυχές του εαυτού τους. Μέσα από αυτή τη διαμάχη, τα παιδιά αποκτούν δική τους βούληση, μαθαίνουν να διεκδικούν, να έχουν δική τους άποψη, να παίρνουν πρωτοβουλίες, ενώ παράλληλα διαπλάθουν τον τρόπο συμπεριφοράς και έκφρασής τους. Συνεπώς, είναι διαφορετική η σύγκρουση με σκοπό την αναζήτηση, τον προσδιορισμό και τη διάπλαση πτυχών του εαυτού, από τη σύγκρουση με σκοπό την επιβολή μέσω της βίας και του φόβου.
Ποια η προσωπικότητα και τα χαρακτηριστικά του θύτη;
Συνήθως, οι θύτες του σχολικού εκφοβισμού είναι παιδιά με ισχυρή προσωπικότητα, σωματική και μυϊκή υπεροχή, ηγετικές τάσεις και έντονη αντιδραστικότητα. Ωστόσο, πίσω από την εικόνα ενός σκληρού και αντιδραστικού παιδιού κρύβεται σχεδόν πάντα ένα ανασφαλές άτομο, το οποίο προσπαθεί να κερδίσει την επιβεβαίωση με την επιβολή, τον εξευτελισμό και την ταπείνωση του θύματος. Τα παιδιά – θύτες του σχολικού εκφοβισμού προέρχονται κυρίως από κακοποιητικά οικογενειακά περιβάλλοντα, όπου είναι έντονη η λεκτική, σωματική και συναισθηματική βία. Σύμφωνα με έρευνες, τα παιδιά αυτά είναι πολύ πιθανόν στο μέλλον, κατά την ενηλικίωσή τους, να αποκτήσουν παραβατικές συμπεριφορές.
Υπάρχουν κοινά στοιχεία ανάμεσα στο θύτη και στο θύμα;
Φυσικά. Το σημαντικότερο κοινό στοιχείο του θύτη και του θύματος είναι η ανασφάλεια, η οποία εκφράζεται με διαφορετικό τρόπο από την κάθε πλευρά. Ο μεν θύτης την εκφράζει μέσα από πράξεις βίας και επιβολής, το δε θύμα μέσα από αντιδράσεις αδυναμίας και ανεκτικότητας. Επίσης, άλλα κοινά τους στοιχεία είναι η χαμηλή σχολική επίδοση και η δυσκολία δημιουργίας φιλικών σχέσεων.
Πως μπορείτε οι γονείς να αντιληφθείτε αν το παιδί σας έχει πέσει θύμα σχολικού εκφοβισμού;
Δυστυχώς, πολλές φορές οι γονείς παραβλέπουν τα σημάδια ή δεν δίνουν την δέουσα προσοχή νομίζοντας πως μία ορισμένη συμπεριφορά του παιδιού τους σχετίζεται με το ποιόν της προσωπικότητάς του. Ωστόσο, η υπερβολική εσωστρέφεια, η απομόνωση, ο φόβος για την ανάπτυξη σχέσεων, η άρνηση για το σχολείο, η χαμηλή σχολική επίδοση, οι εκδηλώσεις άγχους ή κατάθλιψης, οι απότομες αλλαγές στη διάθεση, η αντιδραστικότητα, η επιθετικότητα, οι σωματικές πληγές, τα σωματικά παράπονα, ακόμα και τα μαθησιακά προβλήματα είναι ορισμένα σημάδια που χρήζουν της προσοχής σας.
Πώς μπορείτε οι γονείς να βοηθήσετε το παιδί σας;
Τα παιδιά – θύματα σχολικού εκφοβισμού χρειάζονται την αμέριστη φροντίδα και υποστήριξη των γονιών τους. Απαραίτητο, λοιπόν, είναι να συζητάτε με το παιδί σας, να ακούτε προσεκτικά τους προβληματισμούς και τους φόβους του, να αντιλαμβάνεστε όσα βιώνει και το σημαντικότερο να του παρέχετε συναισθηματική ασφάλεια, επειδή πολύ συχνά το παιδί αποφεύγει να μιλήσει φοβούμενο τις αντιδράσεις σας. Επίσης, πρέπει να προσπαθείτε να ενισχύσετε την αυτοπεποίθηση και την αυτοεκτίμηση του παιδιού σας και να το ενθαρρύνετε στη κοινωνικοποίησή του. Ο ποιοτικός χρόνος μεταξύ των μελών της οικογένειας είναι επιβοηθητικός για την επίτευξη των παραπάνω στόχων. Τέλος, καλό θα ήταν να απευθυνθείτε και να συμβουλευτείτε κάποιον επαγγελματία ψυχολόγο για περισσότερη βοήθεια. Η παιδοψυχολογία μπορεί να ενισχύσει την κοινωνική και συναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού σας και να το βοηθήσει να διαχειριστεί και να ξεπεράσει τις όποιες δυσκολίες αντιμετωπίζει μέσα από διάφορες μεθόδους, όπως τη συζήτηση, τη ζωγραφική, το παιχνίδι, τις μουσικοκινητικές ασκήσεις και άλλες δραστηριότητες.
Νικολάτου Ζωή
Φιλόλογος ΠΕ02
Μεταπτυχιακό στην Ειδική Αγωγή
Εξειδίκευση στην Σχολική Ψυχολογία & στην γραφή Braille
